استاد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران در مقوله های آموزشی «برنامه» را محصول فرایند جامع و کامل برنامه ریزی دانست و بیان کرد که نظام آموزشی در کشورهای اسلامی تا به یک فرایند برنامه ریزی دقیق و صحیح و کارآمد دست پیدا نکند و در پی تعریف آن نباشد، نمی تواند عقب ماندگی های خود را جبران کند. او مشکل اصلی نظام آموزشی در کشورهای اسلامی را فراموش کردن تقدم برنامه ریزی آموزشی و درسی بر درس، برنامه و آموزش صرف دانسن و گفت که نقطه آغاز انحراف و فاصله گرفتن سیستم آموزش کشورهای اسلامی با نظام های آموزشی پیشرفته از همین جاست.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی جماران، دکتر محمدحسن پروند در گفت و گو با شفقنا، به بررسی تحلیلی وضعیت نظام آموزشی و تربیتی در دنیای اسلام و چرایی و چگونگی فاصله آن با کشورهای پیشرفته پرداخت و اظهار کرد: کشورهای اسلامی به طور کلی از لحاظ آموزشی و تربیتی وضعیت مناسبی ندارند و بیشتر در بعد آموزش های محتوایی و آموختن یک سری دروس صرفاً آموزشی و دروس مشخص پرداخته شده است؛ البته خود این موضوع هم جای بحث دارد.

این استاد دانشگاه گفت:

اگر ما به محتوای کتاب های آموزشی نگاه کنیم می بینیم که حتی محتوا نیز آن طور که باید باشد، نیست. شاید با آموزه های اعتقادی - مذهبی، ارزشی - دینی و فرهنگی و اجتماعیمان خیلی همخوانی ندارند و اطلاع دانشی که به نسل جوانمان می دهیم با آنچه در دین جامع اسلام، قرآن و سنت پیامبر (ص) و ائمه (ع) بوده و هست، فاصله دارد بنابراین فقط به صرف انتقال یکسری دانش ها و اطلاعات به نسل جوان و فراموش کردن بعد تربیتی و پرورشی آموزش و تعلیم و تربیت نمی توان توقع صلاح و سعادت داشت.

او افزود: بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت در دنیا و در خود دنیای اسلام به ویژه در شرایط فعلی جهان تاکیدشان بر بعد تربیتی و پرورشی است. به زبان ساده در بعد آدم شدن است و عالم شدن که در حقیقت بعد درسی و فراگیری به معنای درسی در درجه دوم اولویت قرار دارد و در حقیقت لازم است ولی کافی نیست و البته نکته ظریف تر اینجاست که بعد پرورشی و تربیتی انسان که منجر به رشد و تعالی بشر می شود خیلی پیچیده تر و حساس تر است از آموختن حساب و کتاب و معلومات تجربی و نظایر آن بنابراین می توان گفت در این زمینه جهان اسلام خیلی عقب است و جای کار دارد.

پروند ادامه داد: این موضوع بر می گردد به نظام و فرایند برنامه ریزی ما که متاسفانه آن را فدای اجرای برنامه هایمان کردیم. برنامه ریزی مذکور با آموزه های ما مسلمانان عجین است و بسیار بر آن تاکید شده است که اسلام اصلاً دین برنامه دار و برنامه ریزی است.

او با تاکید بر اینکه اسلام برای تمامی ابعاد زندگی بشر برنامه و برنامه ریزی دارد و ما در نظام آموزشی و پرورشی خود از آن غافل شده ایم، بیان کرد: ما اگر بخواهیم به فرایند برنامه ریزی علمی تر نگاه کنیم باید آن را به شکل یک سامانه و سیستم در نظر بگیریم. این سامانه دارای دو زیر مجموعه است؛ یکی از این زیر مجموعه ها که قابل اندازه گیری، مادی و عینی و قابل لمس است مربوط می شود به آن چیزی که ما در کتاب های درسی و دانشگاهی خود به نسل جوان و آینده ساز می آموزیم و زیر مجموعه دیگر که از لحاظ کیفی از مجموعه اول خیلی مهم تر است، بعد معنوی آن یعنی بعد پرورشی و اخلاقی است و عاطفه و احساسات در آن دخیل است.

این پژوهشگر و محقق دانشگاه، نقطه اشتراک این دو زیر مجموعه را «برنامه ریزی» دانست و اضافه کرد که باید به این نکته توجه کرد که «انسان خوب» محصول فرایندی است به نام «برنامه ریزی» یعنی چه در بعد آموزش متون و کتب و انتقال اطلاعات و چه در بعد پرورش و انسان سازی باید با برنامه ریزی حرکت کرد.

دکتر پروند با تأکید بر اینکه اسلام دین «اخلاق» است و اصلا مبعوث شدن پیامبر گرامی اسلام برای کامل کردن اخلاق بود، ادامه داد: دیدگاه و تاکید اسلام در مباحث آموزشی بر روی انسان و تقوای انسان است و اخلاق مهمترین مقوله در این زمینه است. بزرگترین مشکل جامعه و بشر امروز این است که از اخلاق غفلت کرده یا کمتر به آن پرداخته است.

او با اشاره به برخی اشاره های موجود درباره اخلاق و اخلاق گرایی توسط اندیشمندان مسلمان، تاکید حضرت امام خمینی (س) را در تقدم تزکیه بر تعلیم یادآور شد و گفت: این نکته تأکید بر این مدعاست که مشکل نظام تعلیم و تربیت در جهان امروز همین تزکیه است و این است که بشر علم به معنای تجربی آن را می آموزد ولی از انسان شدن و انسان سازی غفلت می کند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به برنامه ریزی قدرت های جهانی و مهاجم برای نفوذ و تأثیرگذاری بر فرهنگ و تمدن و ارزش های کشورهای اسلامی، تهاجم فرهنگی را «سیل بنیان کن ارزش های وارداتی» دانست و بیان کرد: اگر ما در تبادلات فرهنگی با جهان و از سوی دیگر در برنامه ریزی های فرهنگی داخلی خود کوتاهی کنیم و جنبه های مثبت را نبینیم با این سیل بنیان کن ارزش های وارداتی باید مواجه شویم.

او اظهار کرد: جامعه ای که نتواند ارزش های فرهنگی و اعتقادی خود را پرورش دهد و بازتولید کند، مجبور است ارزش های دیگران را وارد کند و آن وقت است که فاجعه رخ می دهد و هویت فرهنگی رنگ می بازد.

این پژوهشگر و نویسنده ادامه داد: در نظام آموزشی و پرورشی هر کشور دو شیوه آموزشی وجود دارد که می توان آن را به آموزش رسمی که متولی آن نهادهای دولتی دانشگاه ها و مرکز آموزش رسمی هستند و آموزش غیر رسمی که فرد از پیرامون خود و به صورت ناخودآگاهانه دریافت می کند، تقسیم بندی کرد.

او افزود: این دو نوع آموزش به صورت موازی و همراه هم در وجود و ذهن انسان در حال نقش بستن است. آموزش غیر رسمی به دلیل دخیل بودن خانواده، جامعه، گروه همسالان، فرهنگ عمومی و رسانه های نوشتاری و دیداری به ویژه تلویزیون به دلیل فراگیر بودن آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. همین جاست که شما می بینید حضرت امام خمینی (س) به درستی فرمودند که تلویزیون یک دانشگاه سراسری است. ایشان توجه داشتند که این نوع آموزش غیر رسمی چون مجهز به انواع تکنیک ها و رنگ ها و موسیقی هستند و گستره آن هم در سطح کشور است، اثرات آن بسیار عمیق تر و دامنه دارتر از آموزش رسمی است.

پروند که معتقد به تمیز دادن بین آموزش رسمی و غیر رسمی و توجه به آن است، به مثالی از جامعه آمریکا اشاره کرد و گفت: یکی از معلمان آمریکا در مجله ای نوشت «آنچه ما معلمان در مدارس آمریکا رشته می کنیم، رادیو و تلویزیون در جامعه پنبه می کنند.» یعنی به اهمیت و نفوذ بسیار مهم عوامل آموزش غیر رسمی تأکید می کند. با توجه به این مطلب، باز به این تأکید و فرمایش حضرت امام (س) اشاره می کنم که ایشان به درستی و با نگاهی جامعه شناسانه بر این عوامل اشراف داشتند و تشخیص دادند که باید بین این دو عامل آموزش رسمی و غیر رسمی یک نوع هم افزایی باشد و اهداف آنها یکی شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تبیین مدل آموزشی «پروند» که از تئوری ها و مدل های آموزشی ثبت شده در کتاب های علمی - آموزشی است، پرداخت و اضافه کرد: در مدل آموزشی «پروند» ضمن اینکه ما به مراحل مختلف آموزشی باید پایبند باشیم، باید آن را با توجه به محدوده جغرافیایی و تاریخی و فرهنگی خود تطبیق دهیم و به اصطلاح بومی کنیم به همین دلیل است که در این مدل قائل به یک چتر فلسفی بر روی مراحل پنج گانه آموزش هستیم.

او بیان کرد: با توجه به این تئوری و مدل «پروند» قلمروهای علمی وقتی در کشورهای مختلف وارد شدند، باید رنگ و بو و خصوصیات بومی آن کشورها را به خود بگیرند و به اصطلاح بومی شوند تا بتوانند برای آن جامعه خاص مفید باشند.

پروند با اشاره به اینکه دین اسلام دینی است که توانایی دارد همه مردم جهان را به سعادت و خوشبختی برساند، به لزوم توانمندسازی جامعه اسلامی به ویژه جوانان اشاره کرد و افزود: ما باید با آموزش و یادگیری و به طور کلی با قدرت علم قوی شویم تا بتوانیم دیگران را نیز آگاه کنیم.

او در پایان به تأثیرات مثبت آموزشی اسلام در بین جوامع اسلامی و به ویژه جوانان اشاره کرد و بیداری اسلامی پیش آمده در دنیا را نشانه توانمندی آموزشی در دنیای اسلام و آموزه های آن دانست و با اشاره به نقش برجسته حضرت امام خمینی (س) و بیدارگری ایشان، الگوی آموزشی حضرت امام خمینی (س) را الگویی ناب و کامل خواند.